Prøvefiske med trollgarn og åleruser på grunt vatn om hausten

I denne rapporten samanfattar vi prøvefisket med trollgarn og åleruser etter torsk som har vorte gjennomført på faste stasjonar langs Vestlandskysten mellom Ryfylke og Florø sidan 2015. Vi legg særleg vekt på å beskriva korleis fisket har vorte gjennomført, samt å visa ein del av resultata frå prøvefisket på ein deskriptiv måte.

Vi ser tydelege forskjellar mellom dei ulike områda, med generelt sett aukande fangstrater av torsk dess lenger nord ein kjem. Fangstane er likevel relativt låge, frå 0,4 – 1,7 torsk per garn i snitt mellom områda vi fiska på. I perioden vi har fiska (2015-2023) ser vi ingen tydelege endringar i fangst per reiskap frå år til år. Det er også svært vanskeleg å følga sterke eller svake årsklassar i materialet, sidan fangstratane uansett går raskt ned for torsk eldre enn 2-3 år.

01.03.2024 - Undertittelen ble rettet opp.

Kunnskapen om utviklinga i dei kystnære bestandane av fisk er basert på data samla inn sporadisk eller i avgrensa område og tidsperiodar. For eksempel så vart det gjort omfattande prøvefiske etter særleg torsk både i Masfjorden og i Øygarden (Hordaland) og fleire andre stader langs kysten i samband med prosjekta rundt utvikling av havbeite etter torsk («Torsk i fjord/Masfjordprosjektet», «PUSH-programmet»). Dei kystnære fiskeressursane er mykje vanskelegare å overvaka enn «havbestandane» p.g.a. ein komplisert topografi med tusenvis av øyar og skjer, og varierande djupn, straum og botntilhøve. Levevilkåra til fisken som held til der kan derfor variera mykje innan små område. Predasjon frå fugl, sjøpattedyr og anna fisk, samt fiskeri, er også svært variabelt. I tillegg til yrkesfiske vil ein i dei kystnære områda også ha eit varierande og til dels sterkt innslag av fritids- og turistfiske.

Føremålet med denne tidsserien er å få ei systematisk innsamling av data på særleg kysttorsk langs kysten av Vestlandet. Vi har valt å fiska med trollgarn og åleruser, på faste stasjonar langs kysten. Fisket har føregått på hausten, og på grunt vatn, og der særleg ung torsk har vore «målart». På denne måten har vi prøvd å få ein indikasjon på endringar i fangst per innsats over tid og med særleg vekt på rekruttering.

Prøvefisket med garn og ruser vart starta opp i 2015, då berre i Øygarden og Florø-området. Seinare har Ryfylke, Austevoll, Gulen og Førdefjorden blitt inkludert (Tabell 1). Fisket har vorte gjennomført i september/oktober på nokolunde same tid per år. Vi har fiska på grunt vatn, der rusene har blitt sett frå land, frå ca 1-2 m djup og utover. Garna litt djupare, gjerne frå 2 m djup og utover.

Standard oppsett har vore å fiska tre dagar per område (to for Gulen), og der vi har delt kvart område inn i tre delområde, slik at vi har fiska i eit delområde per dag. I standard oppsettet er det 4 lenker med trollgarn og 6 lenker med doble åleruser. Frå 2021 har vi ikkje fiska med åleruser, då dei gav relativt låg fangst av torsk. Vi har i staden auka mengda med trollgarn noko. Praktiske tilhøve, oftast skulda dårleg vær, har gjort at vi ein del gongar har fiska mindre enn planlagt.

Data frå prøvefisket kan finnast under cruise-series «Rogaland-Stad NOR coastal autumn net and trap cruise» i Datasetexplorer.

3.1 - Fartøy

Dei første åra brukte vi småbåt, med utgangspunkt i HI sin stasjon Parisvatnet i Øygarden, og småbåt i kombinasjon med innleigd sjark i Florøområdet («Lindhav» ved Harald Lindvik). Frå 2018 har vi brukt «Eir» eller «Rind» frå Fiskeridirektoratet si Sjøteneste, for å dekka strekninga Florø – Øygarden. Til setting/trekking har vi brukt lettbåten om bord.

I Ryfylke og Austevoll har vi hatt eit samarbeid med dei vidaregåande skulane der (Rygjabø/Strand vgs og Austevoll vgs), og fått hjelp av elevar frå «fiskeri» / «naturbruk» linjene deira til gjennomføringa. Begge skulane har sjarkar som vi har brukt («Rygjabuen» og «Huftarøy») og med skippar frå skulen.

3.2 - Personale

Dei siste åra har prøvefisket i hovudsak vorte gjennomført av Otte Bjelland, Jan Hinriksson, Harald Næss og Håkon Otterå. Andre som har vore med er Jan Pedersen, Asbjørn Borge, Atle Rolland og Merete Vik Ottesen.

Prøvefisket har vorte gjennomført i seks område, frå sør mot nord; Ryfylke, Austevoll, Øygarden, Gulen, Førdefjorden og Florø. Kvart område har igjen hatt tre underområde/lokalitetar (to i Gulen) med varierande avstand mellom. Dei tre første åra vart det ikkje fiska i Gulen og Førdefjorden (ref. Tabell 1). På etterfølgande sider vert det vist oversiktskart over kvart område og eit meir detaljert kart over kvart underområde. Dei eksakte posisjonane for kvar garn- eller ruselenke varierte litt frå år til år, og dette går fram av rådata i Biotic. I prinsippet prøvde vi å fiska på dei same posisjonane kvart år, og på nokre av lokalitetane var det liten variasjon mellom åra, medan andre lokalitetar hadde større variasjon frå år til år. Det var vertilhøva som var den viktigaste årsaka til endringar i posisjonar mellom år. Karta under visar posisjonane vi brukte i 2019, då vi framleis brukte ruser i tillegg til garn. Etter at vi slutta med ruser og auka garnmengda i staden for har i dei fleste tilfelle dei ekstra garna blitt sett på «ruseposisjonar». I nokre tilfelle har vi måtta utvida lokaliteten litt for ikkje å få for mykje reiskap innafor eit lite område.

4.1 - Ryfylke

4.2 - Austevoll

4.3 - Øygarden

4.4 - Gulen

4.5 - Førdefjorden

4.6 - Florø

5.1 - Åleruse

Vi har brukt den same typen åleruse i heile perioden, og der to doble åleruser har vore sett i lenke. Frå 2021 slutta vi å bruka åleruser, og har berre fiska med trollgarn.

Vi har brukt åleruser med 7 ringar pr kammer (ikkje 5 som vist på figur). Kalvane er montert mellom første og andre ring, tredje og fjerde ring samt femte og sjette ring. Eit enkelt rusekammer er 3,2 m og leiegarnet er 8 meter. Lengda på ei dobbelt ruse vert då 14,4 m og ei lenke med to doble ruser vert 28,8 m (som vist i figuren). Høgda på leiegarnet og den største (første) ringen er 53cm. Maskevidda (halvmaske) i den enden av rusa der fisken samlar seg (etter 3dje siste ring) er på 7,5 mm og for resten av kammeret og leiegarnet 15,5 mm.

Rusene er i hovudsak laga av knutelaus lin, men nokre av rusene har hatt knutar på leiegarnet. Det er montert vekter i kvar ende av lenka (1-3 kg) samt mellom dei to dobbelrusene (ca 1 kg). Vi har brukt ca 15 m tau til blåsa.

5.2 - Trollgarn

Vi har som standard brukt 14 omfar trollgarn (45 mm halvmaske, kode 4163 i Biotic) utan opptamping. Opptamping, dvs at grunnen i garnet blir letta ca 20-30 cm over botnen v.h.a. ei ekstra botnline blir av og til brukt i garnfiske for å redusera mengde taskekrabber som går på garna. Dette har vi berre brukt ved nokre få tilfelle, ved forsøksfiske i 2015 (sjå under) og til dels i 2020.

Trollgarna er 27,5m lange og består av 3 garnbuser sydd saman, og der maskevidda er 45mm i midtre garnbus og 235mm for de to ytre garnbusane (stormaskene). Det er brukt raudbrun nylontråd nr 2 i alle busane. Garna har standard korkline på 4/18 og søkkjeline som veg 7kg pr 100m, begge gråfarga.

På kvar stasjon vert det fiska det med to garn satt saman til ei lenke på 55m. Det blir brukt søkke/stein (1-2 kg) i begge endar og ca 15 m tau til garnblåsa.

5.2.1 - Forsøk 2015, Øygarden

Heilt i starten av det som skulle bli ein tidsserie gjennomførte vi eit prøvefiske med ulike typar trollgarn, samt med åleruser. Vi tok då utgangspunkt i dei mest vanlege garntypane brukt i tidlegare prøvefiske etter (primært) torsk (Masfjordprosjektet, PUSH, andre havbeiteprosjekt, KILO, rømt oppdrettsfisk (Florø), Skagerrak). Vi ynskte å samanlikna dei to mest vanlege garntypane; 14 og 17,75 omfar trollgarn, særleg med tanke på storleiksseleksjon.

Det vart fiska med småbåt og med Nautnes som base. I tillegg til prøvefiske var formålet å samanlikna ulike garntypar med omsyn på fangst og praktiske erfaringar.

Det vart fiska med (Tabell 2):

• 2 lenker med trollgarn, kvar lenke bestod av 2 stk 14 omfar og 2 stk 17,75 omfar garn – adskilt med nokre meter tau mellom. Garna var opptampa i grunnen for å redusera mengde krabbe

• 4 lenker med 2 stk 14 omf trollgarn

• 6 lenker med 2 doble åleruser

5.2.1.1 - Storleiksfordeling fisk

Mengde taskekrabbe

Totalt er det registrert 96 arter eller grupper i fangstane i perioden 2015 til 2023. Fullstendig liste over artar/grupper fordelt på område og reiskap er vist i vedlegg 1.

Dei ti vanlegaste artane, basert på alle områder og alle reiskap er vist i Figur 30, og ei oversikt over fangst per reiskap for dei same artane er vist i vedlegg 2.

Figur 30. Oversikt over dei vanlegaste artane (basert på alle områder, alle reiskap) fordelt på reiskap og område. Garn er både 14 og 17,75 omfar garn.

I den resterande delen av rapporten vil vi fokusera på torsk og nokre andre artar. Torsk har heile tida vore hovudmålet for tidsserien, men også artar som lyr og fleire av leppefiskartane har vi bra med data på.

7.1 - Torsk

7.1.1 - CPUE

Fangst per reiskap for torsk gjennom frå 2015 til 2023 er vist i vedlegg 2, både for garn og ruser. I snitt har vi fått 1,1 torsk per garn og 0,3 torsk per ruse, når vi ser på alle data samla. Dette var hovudgrunnen til at vi frå 2021 slutta med ruser, og auka mengda garn.

Ser vi nærare på torskefangst per garn (Figur 31) ser vi at det er store forskjellar mellom områda, der Ryfylke og spesielt Austevoll har lågare fangstar enn dei andre områda lenger nord. Gjennomsnittleg for heile perioden visar 0.4 (AUS), 0,8 (RYF), 1,2 (FØR), 1,2 (ØYG), 1,7 (GUL) og 1,7 (FLO) torsk per garn for dei ulike områda.

Vi ser også at det er ein god del variasjon i fangst per garn innan kvart område.

I Ryfylke får vi klart mest torsk i eit av dei to indre områda, Årdalsfjord. Erfjord og Talgje har liknande verdiar (Tabell 3, Figur 4). Både i Årdalsfjord og Erfjord har vi fiska på tilnærma identiske plassar kvart år. På lokaliteten kalla Talgje har det vore meir variasjon, men dei siste åra (sidan 2017) har vi også der fiska på omtrent dei same posisjonane på søraustsida av Sør-Talgje. Dei første to åra sette vi reiskapen på meir eksponerte område, som det viste seg å vera vanskeleg å gjennomføra kvart år.

Austevoll var det området med klart lågast fangst av torsk (Tabell 3, Figur 8). Her var det lokaliteten lengst ute mot havet, Horgo, som gav høgast fangstar.

På grunn av at områda i Øygarden (Figur 12) er relativt ver-utsette har vi her måtta flytta ein del på kvar vi har fiska. Det vil sei at posisjonar for reiskapane innanfor ein lokalitet kan ha ein del variasjon frå år til år. Lokaliteten Nautnes har høgast snittfangst. Her har vi i Langøysundet fleire gongar fått mange torsk på ei lenke.

Prøvefisket i Gulen vart starta i 2018, fordelt på to områder (Figur 16). Eit av områda var nær Skjerjehamn og det andre lenger vest. Dette er områder vi har fiska på med trollgarn tidlegare, i.f.m. rømt torsk prosjektet ( men resultata frå Gulen området er ikkje med i publikasjonen, Jørstad, Knut E., et al. "Genetic marking of farmed Atlantic cod (Gadus morhua l.) and detection of escapes from a commercial cod farm."  ICES Journal of Marine Science 71.3 (2014): 574-584 .). Gulen har blant dei høgaste fangstratane av torsk i tidsserien.

Også for ytre Førdefjorden (Figur 19) og Florøområdet brukte vi til dels dei same garnposisjonane som vart brukt i nemnde studie (data er ikkje registrert i Biotic). I Førdefjorden har vi stort sett brukt dei same garnposisjonane heile perioden. Lokaliteten Gjelsvika hadde høgast gjennomsnittleg fangstrate av torsk. Gjelsvika er også eit av område der vi har vore plaga av mykje taskekrabbe på enkelte garn. Områda i ytre Førdefjorden vil kunna vera relevant som referanseområder i forhold til planlagt gruveverksemd.

Florø (Figur 23) er det området der vi totalt sett har sett høgast fangstrate av torsk. Dette skuldast i stor grad lokaliteten Brandsøysund. Dette er eit ganske lite område på innsida av eit sund, og der vi nesten kvart år får bra med torsk. Storleiken på området har gjort at vi ikkje har villa setja ut ekstra trollgarn der, etter at vi slutta med ruser – ekstra trollgarn har derfor vorte sett litt utanfor kjerneområdet. Lokaliteten Rota ligg rett utanfor Florø sentrum. Her har vi flytta ein del på posisjonane, spesielt for rusene. Området har endra seg ein del på grunn av omfattande utviding av hamneanlegga. Enkelte år har vertilhøva gjort at vi har måtta avvika frå dei faste posisjonane.

7.1.2 - Storleik- og aldersfordeling

7.1.3 - Årsklassar

I hovudsak så har rusefanga torsk berre vorten lengdemålt og så sett ut igjen levande. Vi har derfor mest aldersdata frå garnfanga torsk. All torsk, bortsett frå den som var delvis oppeten vart aldersbestemt frå garnfisket. Storparten av rusetorsken som vart aldersbestemt var 0 og 1 gruppe (Figur 40). Garnfanga fisk var dominert av 2-gruppe (N=522), 1-gruppe (N=465) og 3-gruppe (N=161), Figur 40.

Dersom vi ser på fangst per garn for kvar årsklasse (Figur 41) så ser vi at CPUE er høgast for 1-2 åringar, for så å verta raskt redusert med alderen. Nedgongen skuldast nok ein kombinasjon av høg dødelighet og kanskje også at den eldre fisken held seg på djupare vatn enn det vi fiskar på. På dei fleste lokalitetane er det eit stort fiskepress som truleg er den viktigaste kjelda til dødelegheit. 2016-årsklassen var den årsklassen som hadde høgast fangstrate alle områda sett under eitt, som 2-åring, men allereie som 3-åring var fangstrata kraftig redusert (Figur 41).

7.1.4 - Modning og vekst

Om hausten når prøvefisket gjekk føre seg hadde modningsprosessen av gonadane knapt starta og ein kan ikkje sjå kva individ som vil gyta til vinteren. I Figur 42 har modningsstadium blitt forenkla, og viser dei som klart er umodne (stadium 1, umoden) eller resten (stadium 2-5) som her vert kalla modne. Dette vil gje eit lite underestimat av andel umodne torsk. Både for hannar og hoer dominerer moden fisk frå alder 3 år.

Vi ser og at medianlengda per årsklasse jamt over er høgare for hoer enn for hannar (Figur 43)

7.2 - Lyr, sei og berggylt

Utanom torsk som var «målarten» for prøvefisket har vi fått mykje data for mange artar. Fangst per reiskap for dei 10 vanlegaste (total-antal alle område) er vist i Vedlegg 2. For garnfanga lyr, sei og berggylt vert lengdefordelinga vist i Figur 17.

Vedlegg 1. Alle artar som vart observert gjennom perioden

Vedlegg 2.  Figurar over CPUE per art, dei 10 vanlegaste artane.